W tym roku przypada 500. rocznica urodzin Anny Jagiellonki, ostatniej z Jagiellonów urodzonej 18 października 1523 r w Krakowie. Dla historii lokalnej ważne jest to, że w 1583 roku królowa Anna objęła w posiadanie m. in. starostwo bielskie na Podlasiu.
REKLAMA
Z dokumentu wystawionego w 1583 roku w Brześciu a udostępnionego w sieci przez historyka Tomasza Jaszczołta wynika, że starała się ona rozstrzygać spory i była wrażliwa na krzywdy poddanych. „Nie faworyzowała jednych (mieszczanie) kosztem drugich („folwarczanie bielscy") - napisał Tomasz Jaszczołt.
Anna była córką Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Wychowywała się na dworze królewskim w Krakowie. Poza nauką dworskich umiejętności, jak gra na instrumentach muzycznych, haftowanie czy ogrodnictwo, była zapoznawana z literaturą antyczną, dziełami historycznymi i geograficznymi. Znała z domu rodzinnego języki polski i włoski, nauczyła się też łaciny i niemieckiego.
Po śmierci ojca w 1548 r. wciąż niezamężna Anna przeniosła się wraz z matką z Krakowa do Warszawy. Kiedy Bona wyjechała z Polski w 1556 r., siostrą zaopiekował się Zygmunt August. Anna otrzymała własny dwór i znaczne dochody z rozległych dóbr ziemskich. W następstwie bezpotomnej śmierci brata w 1572 r. została jego główną spadkobierczynią – zarówno w znaczeniu materialnym, jak i politycznym. Wobec zbliżającej się elekcji 50-letnia królewna stała się dla szlachty obowiązkową kandydatką na małżonkę dla książąt ubiegających się o polski tron.
W 1573 r. przedstawiciele francuskiego księcia Henryka Walezego złożyli formalne zobowiązanie, że Henryk ożeni się z Anną po przybyciu do Polski, ale młody elekt uniknął wypełnienia tego obowiązku. W czasie kolejnego sejmu elekcyjnego po ucieczce Henryka z Polski doszło do podwójnej elekcji. Anna została wybrana na królową przez stronnictwo średnioszlacheckie. „Przydano” jej za małżonka i współwładcę Stefana Batorego, dotąd księcia siedmiogrodzkiego. Ich przeciwnikiem, obwołanym królem przez stronnictwo habsburskie, głównie senatorów, był cesarz Maksymilian II Habsburg, który jednak zmarł, zanim zdążył się upomnieć o tron w Rzeczypospolitej.
Realną władzę w kraju przejął Batory. Choć Anna była formalnie pierwszą z dwojga współrządzących, została w praktyce odsunięta przez małżonka od sprawowania władzy. Po śmierci Stefana Batorego w 1586 r. królowa zrezygnowała ze swoich praw do sprawowania rządów i w ten sposób doprowadziła do kolejnej elekcji, z której, zgodnie z planem władczyni, zwycięsko wyszedł jej siostrzeniec, królewicz szwedzki Zygmunt Waza.
Anna Jagiellonka mieszkała w Warszawie do śmierci w 1596 r. W historii obecnej stolicy Polski zapisała się głównie tym, że sfinansowała zakończenie budowy pierwszego w mieście stałego mostu na Wiśle, konstrukcję którego rozpoczęto w 1567 r. na polecenie Zygmunta Augusta.
Narodowy Bank Polski wyda srebrna monetę kolekcjonerską „500. rocznica urodzin Anny Jagiellonki” o nominalnej wartości 50 zł. Jej nakład wynosi 7 000 sztuk.
opr. (ms)