21 września 1939 roku zgodnie z porozumieniem Ribbentrop-Mołotow oddziały Wehrmachtu opuściły Bielsk Podlaski. Następnego dnia (22 września) do Bielska wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. Rozpoczęła się sowiecka okupacja.
Gdzieniegdzie oddziały sowieckie były radośnie witane przy zmontowanych naprędce bramach triumfalnych. Stali przy nich miejscowi sympatycy komunizmu, w tym liczne grono przedstawicieli mniejszości narodowych, którzy z nowym ustrojem wiązali (jak się okazało złudną) nadzieję na poprawę swojego położenia.
Sowieci nie mieli początkowo jednej koncepcji administrowania okupowanymi terytoriami. Do drugiej połowy września 1939 roku rozpatrywali możliwość nie tylko utworzenia tzw. Białorusi i Ukrainy Zachodniej, ale równiez Polskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej, która obejmowałaby tereny o znacznej przewadze ludności polskiej, w tym część powiatu bielskiego.
Wkrótce jednak zrezygnowano z tych planów. Zdecydowano się na utworzenie Zachodniej Białorusi ze stolicą w Białymstoku. 22 października 1939 roku pod sowieckimi bagnetami, w atmosferze terroru przeprowadzono wybory do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi. 281 wyłonionych wówczas delegatów uczestniczyło w dniach 28-30 października w Białymstoku w wyreżyserowanych obradach zakończonych przyjęciem uchwały o włączeniu terenów tzw. Zachodniej Białorusi do ZSRR. Już 2 listopada Rada Najwyższa ZSRR rozpatrzyła prośbę pozytywnie, a 29 listopada wydała dekret o nabyciu obywatelstwa sowieckiego przez wszystkie osoby mieszkające na tym obszarze w momencie jego oficjalnego wejścia w skład Związku Radzieckiego.
19 listopada 1939 roku Komitet Centralny Komunistycznej Partii (bolszewików) Białorusi wydał on postanowienie o utworzeniu obwodu białostockiego. Funkcjonował on od 4 grudnia 1939 roku i liczył 1,27 mln mieszkańców: w tym: 842 tys. Polaków, 246 tys. Białorusinów i 165 tys. Żydów. Na terytorium dawnego powiatu bielskiego utworzono pięć rejonów: bielski, brański, ciechanowiecki, hajnowski i siemiatycki. Wkrótce rejon hajnowski i siemiatycki oraz część bielskiego (rejon kleszczelowski) włączono do obwodu brzeskiego.
Jeszcze 1 października 1939 roku Biuro Polityczne KC WKP (bolszewików) podjęło decyzję o sowietyzacji okupowanych terenów. Miejscowe kadry Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi były jednak za słabe i do wybuchu wojny działały w podziemiu (KPZB była nielegalna). Do tego nie budziły zaufania władz w Moskwie. Podjęto decyzje o skierowaniu na ten teren funkcjonariuszy kadr administracyjnych, organów przymusu oraz nauczycieli z głębi ZSRR, którzy zajmowali najważniejsze stanowiska. 7 października zapadła decyzja o utworzeniu na terenie obwodu białostockiego Komsomołu, który miał się zająć indoktrynacją młodzieży, a do 10 października 1940 roku skierowano do pracy w obwodzie białostockim 12 tys. osób cywilnych, w tym 9 tys. na funkcje kierownicze. Większość z nich stanowili Białorusini (44 proc.) i Rosjanie (34 proc), oraz Żydzi (16 proc.). Pojawiło się też kilka tysięcy funkcjonariuszy NKWD i milicji. Rozpoczęła się parcelacja majątków ziemskich, próba (jeszcze nieprzymusowa) zakładania kołchozów, sowietyzacja szkół, likwidacja prywatnej przedsiębiorczości.
11 listopada 1939 roku Biuro Polityczne KC WKP(b) przyjęło uchwała o zorganizowaniu handlu państwowego. Sklepy państwowe utworzono m.in. w Bielsku Podlaskim, a w Orli znacjonalizowano kaflarnię należącą do rodziny Wajnsztejnów. Jej nowym kierownikiem został pochodzący z Homla Abram Lejkin. Dużo uwagi poświęcano propagandzie. 29 września 1939 w Bielsku Podlaskim zaczął się ukazywać Organ Tymczasowego Zarządu Miasta, który był pierwszą sowiecką gazetą w obwodzie białostockim, który później przemianowano na gazetę Krasnaja Zwiezda i wychodził do 22 czerwca 1941 roku, czyli do agresji III Rzeszy na ZSRR. Kierownictwo i wszyscy dziennikarze również pochodzili z terenów ZSRR. Wkrótce też zaczęły się problemy z aprowizacją, charakterystyczne dla gospodarki nakazowo-rozdzielczej. Do tego doszły pierwsze aresztowania.
Konsekwencja sowietyzacji stały się pierwsze deportacje całych grup ludności, co było metodą stosowaną przez Rosjan jeszcze przed rewolucją październikową. Już 2 grudnia 1939 roku Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło decyzję o zesłaniu rodzin polskich osadników, uznanych za potencjalną bazę dla działań kontrrewolucyjnych, zaś 21 grudnia 1939 roku dołączono leśników wraz z rodzinami. W instrukcji dotyczącej przebiegu deportacji nakazywano, aby wyśiedleń dokonywać o świcie, tak aby nie rzucać się w oczy pozostałym mieszkańcom.
Pierwsza wielka deportacja z terenów po byłej II RP, anektowanych przez ZSRR, rozpoczęła się w nocy 10 lutego 1940 roku. Objęła ona ogółem 140 tys. osób, z których 77 proc. to kobiety i dzieci (w tym 81,7 proc. Polaków, 8,8 proc. Ukraińców i 8, 1 proc. Białorusinów). Akcję przeprowadzono podczas ekstremalnych mrozów (temperatura dochodziła do minus 42 stopni). Z obwodu białostockiego zesłano wówczas 11 516 osób, z powiatu bielskiego prawdopodobnie 2-2,5 tys. osób.
Kolejna wywózka została przeprowadzona 13 kwietnia 1940 roku. Objęła ona rodziny oficerów, ziemian i policjantów, czyli ogółem 61 tys. osób (1-2 tys. osób z powiatu bielskiego). Trzecia wywózka miała miejsce 29 czerwca 1940 roku i objęła przede wszystkim osoby, które we wrześniu 1939 przedostały się na Wschód od terenów zajętych przez Niemców. Ostatnia fala deportacji miała miejsce tuż przed wybuchem wojny niemiecko-sowieckiej 20 czerwca 1941 roku. Liczbę wywiezionych szacuje się na 52 tys. osób, w tym z obwodu białostockiego 11 405 osób. W przypadku powiatu bielskiego, choć nie znamy szczegółów, wywózka ta miała być najbardziej masowa, ponieważ deportacją i zarzutami działalności kontrrewolucyjnej objęto szersze grupy społeczne. Zdaniem historyka Wojciecha Konończuka mogła ona objąć łącznie 3-3,5 tys. mieszkańców powiatu bielskiego.
Opr. (ms) na podst. W. Konończuk, Sztuka Przetrwania. Deportacje Sowieckie z Powiatu Bielskiego - relacje zesłańców. IPN, Warszawa 2019.