18 stycznia 1493 roku Brańsk otrzymał prawa miejskie. W tym roku miasto może więc obchodzić jubileusz 530. rocznicy tego wydarzenia oraz 30. wielkiego jubileuszu miasta (ten świętowano latem, podczas Brańskich Dni Kultury).
Dokładnie 530 lat temu delegacja z Brańska, na czele z miejscowym wójtem Piotrem, przybyła do Wilna, gdzie od pół roku urzędował wielki książę litewski (i późniejszy król polski) Aleksander Jagiellończyk. Tego dnia władca podpisał akt nadania praw miejskich miejscowości położonej nad rzeką Nurzec, którą wówczas nazywano Bronsko.
Tekst przywileju zapisano na pergaminie w języku łacińskim. Jego oryginał znajduje się w zbiorach Biblioteki Ossolińskich we Wrocławiu, o czym w monografii Brańska pisze i przedstawia jego fotografię autor - Zbigniew Romaniuk.
"Oryginalny przywilej miejski Brańska do niedawna uchodził za zaginiony. Około 30 lat temu udało mi się go odszukać w zbiorach Biblioteki Ossolińskich we Wrocławiu, gdzie jest przechowywany z innymi najważniejszymi staropolskimi aktami miasta Brańska. Dokumenty te, wykradzione z miejskiego archiwum, w XIX wieku zakupiła do swej kolekcji rodzina Kościów-Zbirohowskich, związana też z naszym regionem - opisuje historyk. - Na apel Ossolineum w 1937 roku znaczna część zgromadzonych dokumentów została przekazana do zbiorów bibliotecznych we Lwowie. Po II wojnie światowej, wraz z częścią Ossolineum trafiły one do Wrocławia. Tutaj zostały zapomniane, pomimo umieszczenia informacji o nich w katalogu zbiorów. Oprócz bibliotecznego katalogu, tylko raz informacja o oryginalnym dokumencie została opublikowana, dopiero w 1995 roku. Niestety jeszcze w latach 90. XX wieku wewnętrzne przepisy Biblioteki Ossolineum uniemożliwiały skopiowanie dokumentu, ze względu na stan zachowania i konieczność poddania zabiegom konserwatorskim. Udało mi się jednak dokument zobaczyć przed konserwacją i treść porównać z jedną z kopii. Podczas konserwacji pergamin „wyprano” i „rozprasowano”, pozbawiono sznura, na którym niegdyś wisiała pieczęć uwierzytelniająca dokument.
Pełną treść przywileju można przeczytać w aneksie monografii Brańska, a dokładniej na stronach 383-386. Elektroniczna wersja monografii w formacie PDF jest dostępna tutaj, czyli na stronie internetowej miasta Brańsk.
CZYTAJ TEŻ:
Tę książkę warto mieć na półce. Premiera monografii Brańska. Zbigniew Romaniuk pracował nad nią 40 lat [FOTO]
Zasady prawa magdeburskiego określały szereg przywilejów, jakie zyskiwało miasto, dlatego wraz z wejściem w życie decyzji księcia, brańszczanie m.in. otrzymali pieczęć, herb (litewską Pogoń), mogli wznieść ratusz, łaźnię, a także oficjalnie i legalnie organizować postrzyganie owczej wełny oraz polowania na większą liczbę gatunków i sztuk dzikich zwierząt w okolicznych lasach. Od tego dnia w Brańsku rządy mógł już sprawować burmistrz. Zachowano również urząd wójta, ale wówczas miał on zdecydowanie inne zadania niż te znane dzisiaj – dzisiaj wójt jest zarządcą gminy, wtedy zajmował się sprawami sądowymi.
"Zazwyczaj nadanie prawa magdeburskiego lub jego odmian poprzedzało ustanowienie wójta miejskiego, pełniącego rolę zasadźcy i sędziego. Najważniejszym prawem było uzyskanie przez mieszkańców statusu mieszczan i wiążących się z tym gwarancji zwolnień od wielu uciążliwości i obowiązków nakładanych na inne ośrodki przez władcę oraz jego urzędników. Magdeburgia upoważniała władze miejskie do „ius gladii”, czyli prawa zasądzania kary śmierci przez ścięcie mieczem, a także innych kar, w tym stosowania tortur w celu wymuszenia zeznań. W krajobrazie miasta centralnym miejscem był duży plac zwany rynkiem, na którym jednym z nielicznych, ale najokazalszych obiektów był ratusz, a potencjalnych przestępców miał odstraszać widok pręgierza. Uzyskanie przywileju miejskiego nie było łatwe i wiązało się z dużym wydatkiem. W perspektywie czasu przynosiło jednak korzyści mieszczanom - czytamy we wspomnianych "Dziejach miasta Brańsk".
Brańsk otrzymał prawa miejskie (magdeburskie) jako pierwsza miejscowość na Podlasiu. Kolejna - Bielsk Podlaski - stała się miastem 18 listopada 1495 roku, Drohiczyn 4 października 1498 roku, natomiast dzisiejsza stolica województwa podlaskiego, Białystok – prawdopodobnie w drugiej połowie XVII wieku, gdyż pierwsza wzmianka o mieście Białystok pochodzi z 1692 roku.
W Brańsku zasłużona w tej i innych kwestiach dynastia Jagiellonów jest odpowiednio uczczona m.in. poprzez nadanie nazw ulicom - Jagiellońskiej, Aleksandra Jagiellończyka oraz Królowej Bony.
Jubileusz 500-lecia
Obchody jubileuszu miasto zorganizowało w czerwcu 1993 rok. Były one połączone z kolejną edycją Brańskich Dni Kultury, organizowaną w amfiteatrze na Zamczysku (grodzisku).
Zanim to nastąpiło, odbyła się uroczysta msza święta, którą odprawił ordynariusz diecezji drohiczyńskiej bp Władysław Jędruszuk wraz z proboszczem parafii ks. Romanem Wodyńskim. Wówczas na placu przed kościołem i dzisiejszym rondem Niepodległości przemówili: Mieczysław Korzeniewski (burmistrz miasta), Zbigniew Romaniuk (jako sekretarz miasta i historyk) oraz urodzony w Brańsku ówczesny poseł Aleksander Usakiewicz. Następnie dokonano błogosławieństwa i odsłonięcia okolicznościowego obelisku z czarnego granitu, na którym zawarto także informację o bitwie z Jadźwingami w 1264 roku. Jedną z osób odsłaniających pomnik było kilkuletnie dziecko - Ania Ostrowska. Dziś obelisk ten jest zapomniany i nie ma zwyczaju składania przy nim kwiatów.
W siedzibie Urzędu Miasta można było wówczas obejrzeć wystawę dotyczącą historii Brańska, a zaproszeni goście udali się do restauracji Nurczanka na świąteczny, jubileuszowy obiad.
W czasie Brańskich Dni Kultury zaprezentowało się wielu wykonawców, zarówno lokalnych jak i znanych w całej Polsce - Kapela Czerniakowska (Staśka Wielanka), Alosza Awdiejew oraz gwiazda imprezy zespół VOX (na zdjęciu poniżej).
Jubileusz zakończono jarmarkiem na poniedziałkowym targu, w czasie którego nie zabrakło także występów artystycznych.
(kp)