Dzieje Bociek są nieodzownie związane z rodem Sapiehów. Ta miejscowość znajdująca się przy trakcie z Warszawy przez Drohiczyn do Grodna pojawiła się po raz pierwszy w dokumentach między 1492 a 1496 rokiem, gdy Aleksander Jagiellończyk potwierdził rozgraniczenie gruntów ziemian Jakubowskich od ziemi Supruna z Bociek leżących na lewym brzegu Nurca, na tzw. Zarzeczu.
W 1509 roku Iwan (Jan) Semenowicz Sapieha, ówcześnie starosta brasławski i kanclerz królowej Heleny, a zarazem pierwszy wojewoda podlaski otrzymał część Bociek po prawej stronie rzeki w nadaniu od Zygmunta I Starego, z prawem lokowania miasta. Później na drodze wymiany z innymi gruntami pozyskał pozostałą część osady.
Sapieha wystawił tu most i karczmy, ufundował kościół (1513) i cerkiew (prawdopodobnie przed 1517) oraz zbudował swoją siedzibę zwaną zamkiem. Przez ponad dwieście lat Boćki pozostawały we władaniu tego możnego rodu. Od 1568 Sapiehowie zgodzili się na zamieszkanie w Boćkach Żydów, którzy tu otworzyli gminę i wybudowali bożnicę oraz łaźnię.
Na przełomie 1659 i 1660 roku miasto zostało zniszczone podczas najazdu na Podlasie wojsk moskiewskich kniazia Chowańskiego. Wówczas spłonął m.in. kościół parafialny.
W 1703 roku odbudowano drewniany kościół. Po roku 1715 rozpoczęła się przebudowa miasta w stylu barokowym. Jego inicjatorem był ówczesny właściciel Józef Franciszek Sapieha i jego żona Krystyna z Branickich. Powodem fundacji była cenna relikwia ciernia z korony Chrystusowej, która miała być przechowywana w świątyni.
Sapieha od 1730 roku rozpoczął starania o ściągnięcie do miasteczka zakonu reformatów. Zabiegi te zostały uwiecznione sukcesem i 5 czerwca 1730 roku wmurowano kamień węgielny pod budowę klasztoru z kościołem. O ile sam architekt nie jest znany to budową kierował zakonnik Mateusz Osiecki, działający jako doradca budowlany i organizator robót. Wśród robotników pracujących na budowie notowani są m.in. mistrz murarski Kasper Szydel oraz murarze: Sasinowicz, Weremczuk, Michał z Rosi, Czeczotka, Oleksiej wraz sześcioma pomocnikami.
W 1736 roku wykonano sklepienia, równocześnie powstał przylegający do południowej elewacji kościoła czteroskrzydłowy i dwukondygnacyjny klasztor. Jeszcze podczas prac budowlanych zawarta została umowa z rzeźbiarzem Franciszkiem Gruszewiczem dotycząca wykonania dla klasztoru rzeźbionej Grupy Ukrzyżowania, zaś 5 stycznia 1736 podpisano kontrakt z warszawskim snycerzem Stanisławem Cieślikiewiczem. Cieślikiewicz wraz ze stolarzem Piotrem Pawłowskim z Warszawy wykonali też ołtarz główny, ambonę i tablicę fundacyjną.
Zakonnicy wprowadzili się do klasztoru już 28 września 1739 roku, zaś prace wykończeniowe trwały do 1741. W 1740 polichromie kopuły wykonał Georg Wilhelm Neuhertz, znany śląski malarz. Tego roku (1740) zmarł również kierownik budowy zakonnik Mateusz Osiecki.
Dalsze prace obejmowały ogrodzenie terenu przykościelnego z bramą oraz wzniesienie dzwonnicy (1744-46) zapewne wg projektu Jana Henryka Klemma i prace przy kaplicy-mauzoleum Sapiehów, w której pochowano fundatora Józefa Franciszka Sapiehę (zm. w 1744 r.).
Kościół konsekrował biskup bakowski Stanisław Rajmund Jezierski 7 września 1744, w dniu pogrzebu Sapiehy.
W ramach represji po powstaniu listopadowym większość zakonników została przeniesiona do Różanegostoku. Budynki klasztorne przejęły władze carskie i znajdowały się tam mieszkania. W 1902 roku rosyjski państwowy Zarząd Dóbr przekazał część obiektu dla prawosławnej szkoły parafialnej. Kilka lat później staraniem miejscowych katolików z kolei część odebranych gruntów wróciła do parafii. W 1912 r. pozostałe trzy skrzydła klasztoru zostały rozebrane, a cegła posłużyła do budowy cerkwi w Andryjankach.
Kościół znacznie ucierpiał podczas działań wojennych w I i II wojnie światowej. W 1935 roku kościół uznano za zabytkowy, a kilka lat później rozpoczęto pierwsze prace remontowe. Generalnie restauracji kościoła dokonano po II wojnie światowej. Kościół w Boćkach jest zabytkiem klasy zerowej. Przed kościołem stoi figura Świętego Jana Nepomucena w stylu barokowym z XVIII w. Biskup drohiczyński Antoni Pacyfik Dydycz 17 stycznia 2000 r. podniósł boćkowską świątynię do godności Sanktuarium Świętego Antoniego Padewskiego.
opr. (ms)
na podst. Katalog zabytków sztuki w Polsce. Powiat bielski. Warszawa 2019 r.