W 1340 roku zmarł, zapewne otruty przez bojarów, ostatni książę halicko-włodzimierski Jerzy II, znany także jako Bolesław Trojdenowicz albo Bolesław Jerzy. Za życia tytułował się jako „książę całej Rusi mniejszej”. Na nim się kończy historia samodzielnego bytu księstwa halicko-włodzimierskiego, a Bielsk w wyniku wojny, która wkrótce wybuchła, znalazł się w granicach Litwy.
Bolesław był Piatem mazowieckim, najstarszym synem księcia mazowieckiego Trojdena I i Marii Halickiej, córki księcia halicko-wołyńskiego Jerzego I Lwowicza. Książę tron objął również w nieciekawych okolicznościach. W 1323 roku zostali - zapewne otruci-dwaj ostatni książęta z dynastii Rurykowiczów halickich (potomków księcia Romana): Andrzej II i Lew II, a pretensje do ich dziedzictwa wysunęli władcy Polski, Węgier i Litwy.
Ostatecznie wygrała kandydatura Bolesława. Była najbardziej kompromisowa, mogła pogodzić wszystkich zwaśnionych, którzy liczyli że będą w stanie roztoczyć kuratelę nad 15-letnim Piastowiczem. Bolesław, dopiero po objęciu tronu w Haliczu i przyjęciu prawosławia, przybrał miano na cześć dziadka, Jerzego I. Prawosławie wkrótce jednak porzucił za namową papieża Jana XXII.
Przez cały okres rządów Bolesław Jerzy II musiał się liczyć z silną bojarską opozycją – niechętną zbyt mocnej władzy. Drugim czynnikiem potęgującym stan ciągłego zagrożenia byli Tatarzy uzurpujący sobie prawo swobodnego osadzania w Haliczu książąt.
Bolesław Jerzy II utrzymywał dobre stosunki z Polską Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego. W celu zabezpieczenia swoich włości przed niebezpieczeństwem litewskim Bolesław nawiązał kontakty z Giedyminem. W 1331 roku został zawarty sojusz umocniony ślubem księcia z córką Giedymina Eufemią, siostrą królowej Aldony Anny, pierwszej żony Kazimierza Wielkiego.
Bojarzy zarzucali mu nadmierną opiekę nad mieszczanami i cudzoziemcami, zbyt łagodne traktowanie katolickiego kleru i ograniczenie ich wpływu. Jak zapisał jeden z roczników polskich Bolesław Jerzy „usiłował zmienić ich prawa i obyczaje”, co nie wpłynęło pozytywnie na jego popularność. W 1338 roku książę halicki udał się na zjazd w Wyszehradzie, gdzie wspólnie z Kazimierzem Wielkim i Karolem Robertem Węgierskim zastanawiano się m.in. jak rozprawić się z bojarami w księstwie. Na spotkaniu tym podpisano również układ przewidujący, że w razie bezpotomnej śmierci Bolesława władzę nad jego księstwem miał przejąć król Polski.
Bolesław II Jerzy zmarł bezpotomnie 7 kwietnia 1340 r. Jak podaje rocznik małopolski został on „przez swoich otruty” (bojarów ruskich); na wieść o śmierci Jerzego II, król Polski Kazimierz III Wielki wyprawił się na Ruś, gdzie po zdobyciu Lwowa ustanowił swojego starostę, a w samym mieście pozostawił garnizon wojskowy.
W związku z tym, że Bolesław był spokrewniony zarówno z Kazimierzem Wielkim, jak i książętami litewskimi, także Litwa zgłosiła swoje pretensje do ziem halicko-wołyńskich. Polacy powoływali się na więzy krwi pomiędzy Piastami mazowieckimi i kujawskimi oraz na obietnicę księcia Jerzego II Bolesława przekazania tronu Kazimierzowi Wielkiemu, w razie bezpotomnej śmierci danej na zjeździe w Wyszehradzie w 1338 r. lub 1339 r.
Największe prawa do księstwa mieli bracia zamordowanego – książęta mazowieccy: Siemowit III i Kazimierz I. W układzie z Kazimierzem Wielkim zrzekli się jednak oni praw do spadku za wynagrodzeniem pieniężnym. Pretensje Litwinów wynikały z faktu małżeństwa syna Giedymina – księcia litewskiego Lubarta z córką księcia włodzimierskiego Andrieja Jurijewicza. Do sporu dołączyli Węgrzy wspierający początkowo Polaków, a liczący na przejęcie tronu polskiego w przypadku braku męskiego potomka Kazimierza Wielkiego.
Rozpoczęła się wieloletnia wojna Kazimierza Wielkiego z Litwą. Kampania 1349 roku zakończyła się sukcesem Polaków. Zdobyli większość ziem księstwa halicko-włodzimierskiego z wyjątkiem wschodniej części Wołynia z Łuckiem, oraz Podola i ziemi brzeskiej. Walki toczyły się dalej. W 1350 Litwa roku odebrała większość zajętych ziem. Zdecydowano się więc na podział: Litwa otrzymała Księstwo Włodzimierskie z Bełzem i Chełmem, a Polska Księstwo Halickie.
W 1352 r. Kazimierz zorganizował również odrębną wyprawę przeciw Litwie. Zakończyła się ona rozejmem, mającym obowiązywać do 24 czerwca 1355. Jest to najstarszy spisany i zachowany układ polsko-litewski. Podzielono w nim m.in. Ruś Halicko-Włodzimierską. Polska otrzymała ziemię halicką, przemyską i sanocką, a Litwa włodzimierską, łucką, bełską, chełmską i brzeską. Krzemieniec, został kondominium polsko-litewskim. Układ ten nie utrzymał się długo – został zerwany przez Lubarta w 1353 r., który m.in. najechał Zawichost. Jednak, nie licząc drobnych wypraw, spokój utrzymywał się aż do 1366 r..
Jaki ma to związek z Bielskiem? Ano taki, że gród w Bielsku w tym okresie (od XII w. do początku XIV w.) znajdował się pod zwierzchnością książąt halicko-włodzimierskich. Po 1340 roku był już pod panowaniem litewskich Giedyminowiczów. Wówczas to dopiero upowszechniła się nazwa Podlasie dla tego terenu, w formie pierwotnej Podlasze - kraina położona pod Lachami, obok kraju Lachów. Wcześniej tereny te określano jako część ziemi brzeskiej.
Także znany nam zabytek bielski, czyli Góra Zamkowa (zwana Łysą Górką) powstała zapewne w okresie panowania książąt halicko-wołyńskich i otoczona palisada stanowiła garnizon wojskowy. W czasach wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli do połowy XVI wieku, Góra Zamkowa nie była już zagospodarowana, a tzw. zamek czy dwór hospodarski przeniósł się w inne miejsce, na Hołowiesk.
Opr. (ms)