Dzisiaj w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Bielsku Podlaskim rozpoczęła się III Podlaska Ukraińska Konferencja Naukowa poświęcona „25-leciu odrodzenia nauczania języka ukraińskiego na Północnym Podlasiu”. Po pokazowej lekcji języka ukraińskiego w Szkole Podstawowej nr 4 im. A. Mickiewicza w Bielsku Podlaskim uczestnicy konferencji udali się do biblioteki, gdzie nastąpiło oficjalne otwarcie konferencji.
Organizatorzy (co się chwali) postanowili zdyscyplinować mówców i wyznaczyli im po 15 minut na referat. Trzeba przyznać też, że naukowcy starali się przestrzegać wyznaczonych granic czasowych.
Jerzy Hawryluk w swoim referacie o początkach edukacji na Podlasiu do początków XX w. zacytował fragment XIX -wiecznej powieści nieznanego autora „Łyki i kołtuny. Pamiętnik mieszczanina bielskiego (1790 - 1816). Autor pisze w pracy m.in., że nie ma nikogo bardziej szczęśliwego od zamożnego włościanina bo ten... „nauczy się trochę pisać i czytać księgi cerkiewne od diaka, trochę czytać po polsku, za ojczyznę ma Augustowo i Bielsk, o resztę nie dbając”. Trzeba oczywiście pamiętać, że mieszkańcy Augustowa wprawdzie uprawiali rolę, ale mieli prawa mieszczan, bowiem miejscowość ta było jedną z sześciu wsi miejskich Bielska.
CZYTAJ TEŻ: Opowieść w bibliotece o mieszczańskich wsiach Bielska. Szastały, Augustowo, Stryki [FOTO]
Ale wracając do konkretów Hawryluk twierdzi, że początki szkolnictwa w Bielsku można wiązać z zakładaniem bractw prawosławnych w XVI i XVII w., które prowadziły szkołę. Z kolei sieć szkół parafialnych, których tworzenie zainicjowała Komisja Edukacji Narodowej, przetrwała długo mimo zaborów i jeszcze do lat 30-tych XIX wieku miała wybitnie polski charakter. Kres temu położyła śmierć dosyć liberalnego cara Aleksandra I i wstąpienie na tron cara Mikołaja I zwanego „Pałkinem". W ramach represji po powstaniach listopadowym i styczniowym władze carskie przystąpiły do likwidacji polskiego szkolnictwa, tworząc tam gdzie się dało szkoły rosyjskie, które miały wychowywać lojalnych wobec cara i Rosji poddanych. Taka sytuacja trwała do I wojny światowej.
Roman Wysocki zaznaczył, że w czasie okupacji niemieckiej tych terenów w grudniu 1917 roku - choć na krótko - udało się centralnej Radzie Ukraińskiej hetmana Pawła Skoropadskiego utworzyć trzy szkoły ukraińskie. Były to placówki w Milejczycach, Mielniku oraz w Drohiczynie (obecnie powiat siemiatycki).
Mikołaj Roszczenko przypomniał, że ww latach sześćdziesiątych w Kleszczelach rozwinęło działalność koło Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, a nawet zorganizowano nauczanie języka ukraińskiego w miejscowej szkole, ale wszystko zdławili przedstawiciele władz.
Ukraińskie odrodzenie kulturalne miało poniekąd związek z tym, że po I wojnie światowej w Kleszczelach zamieszkało czterech byłych „petlurowców", czyli żołnierzy Ukraińskiej Armii Ludowej Semena Petlury (sojuszników Piłsudskiego w wojnie z bolszewikami). Oni to próbowali zorganizować w miejscowości chóry, a nawet po II wojnie światowej, w czasie odwilży gomułkowskiej stworzyli koło Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Zaczęli nawet zbierać podpisy w sprawie nauczania języka ukraińskiego w miejscowej szkole. Władze partyjne z Hajnówki na różne sposoby usiłowały powstrzymać ten proces. Na początku szukano przyczyn formalnych. Ostatecznie nawet kiedy wyrażono zgodę, a organizatorom nauczania udało się namówić do pracy w Kleszczelach absolwenta liceum w Bartoszycach, to po dwóch latach, w 1968 roku, nauczyciela powołano do wojska i w szkole nie miał kto uczyć ukraińskiego.
Życie ukraińskie w Kleszczelach zamarło po śmierci wyżej wymienionych. Andrij Niemyj zmarł w 1972 r., a drugiego Ołeksandra Szczerbania wysłano do pracy w Bielsku Podlaskim.
Jutro o godz. 9.00 zaplanowano otwarcie wystawy fotografii „25 lat nauczania języka ukraińskiego na Północnym Podlasiu (1994-2019)”, a o godz. 9.15 dalszą część wykładów. Zamknięcie konferencji zaplanowano na godz.17.00.
Cykl wykładów organizuje Podlaski Instytut Naukowy, a współorganizatorami są: Związek Ukraińców Podlasia, Towarzystwo Ukraińskie, Szkoła Podstawowa nr 4 im. A. Mickiewicza w Bielsku Podlaskim oraz Centrum Edukacji Nauczycieli w Białymstoku.
(ms)
Ukraińska konferencja naukowa: